پیشروی در میدان تحریر
روزگار دفترهای ساده و کاغذهای کاهی سپری شده و مدت‌ها بود که بازار را دفترهایی با طرح شخصیت‌های کارتونی قبضه کرده‌بودند. نزدیک به دو دهه قهرمان‌های کارتونی از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی روی دفترهای مشق و حساب و جزوه دانش‌آموزان ایرانی جولان می‌دادند که جمعی از فعالان فرهنگی دست به کار شدند و از سال ۱۳۹۱ تلاشی را آغاز کردند برای چاپ تصاویری آشنا برای کودکان و نوجوانان ایرانی روی جلد دفترها و بدنه نوشت‌افزار. شاید به نظر ساده بیاید اما راه دشوار و مشکلات زیادی پیش رو بود؛ از متقاعد کردن تولیدکنندگان داخلی به استفاده از تصاویر ایرانی تا رفع موانع قانونی.
داستان نوشت‌افزار ایرانی با اوج و فرودهایش ادامه داشت که ویروس کرونا رسید و مانند دیگر بخش‌های زندگی، این مقوله را هم تحت تاثیر قرار داد. البته که امسال هم نمایشگاه نوشت‌افزار ایرانی برگزار شده و البته که مثل بسیاری دیگر از نمایشگاه‌ها به فضای مجازی کوچ کرده اما حتما از جهات دیگری هم تحت تاثیر انتشار این ویروس قرار گرفته‌است.
ایران‌نوشت سراسری شد
مجمع نوشت‌افزار ایرانی از سال ۱۳۹۱ نمایشگاه نوشت‌افزار ایرانی را برگزار می‌کند که هفت دوره‌اش در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد. یکی دو سال اول تولیدات نمایشگاه محدود بود و تولیدکنندگان زیادی هم در آن سهم نداشتند اما کنجکاوی‌ها برانگیخته شده‌بود و علاقه‌مندان توجه‌شان به دفترمشق‌هایی که روی جلدشان طرح‌های ایرانی بود جلب می‌شد. آرام‌آرام هم تعداد اقلامی که طرح‌های ایرانی روی آنها چاپ می‌شد، افزایش پیدا کرد، هم تولیدکنندگان بیشتری پای کار آمدند. جشنواره ایران‌نوشت هر سال برگزار شد تا رسیدیم به سال کرونا و این روزها که نمایشگاه ایران‌نوشت در حال برگزاری است اما نه در ساختمان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و نه هیچ مکان دیگری بلکه در فضای وب و نیز در فروشگاه‌های محلی.
امسال کرونا نمایشگاه نوشت‌افزار ایرانی را با هر سال متفاوت کرده؛ اگر نمایشگاه به صورت حضوری برگزار نشده در عوض همه مردم شهرستان‌ها می‌توانند در فروشگاه‌های محلی اقلام ایران‌نوشت را پیدا کنند؛ فقط کافی است سری به سامانه ایران‌نوشت به آدرس irannevesht.ir بزنند و فهرست فروشگاه‌های محلی را ببینند.
یکی دیگر از تفاوت‌های این دوره از جشنواره با دوره‌های پیشین، افزایش نوشت‌افزارهایی با طرح‌های ایرانی است. این طرح‌ها ابتدا روی جلد دفترهای مشق و بعد روی کیف و جامدادی و سایر لوازم دیده می‌شد و حالا خودکار و ماژیک و مداد با طرح ایرانی هم تولید و عرضه شده‌است. البته هنوز لوازمی هستند که در داخل کشور انجام تولید نمی‌شود که به تصاویر ایرانی مزین شوند، مثل اتود، روان‌نویس و پانچ. جشنواره ایران‌نوشت از ۱۹ مرداد آغاز شده و تا پایان تابستان ۱۳۹۹ ادامه دارد.
از قانون تا فرهنگ
مانع بزرگ، دسترسی بدون هزینه است. تولیدکنندگان نوشت‌افزار بدون هزینه کردن یک ریال می‌توانند تصویر شخصیت‌های کارتونی شرکت‌های بزرگ انیمیشن‌سازی و فیلمسازی جهان را روی نوشت‌افزارشان چاپ کنند و از استقبال مخاطبان کودک و نوجوان هم بهره‌مند شوند. بنابراین طبیعی است که متقاعد کردن این تولیدکنندگان به استقاده از طرح‌های ایرانی مهم‌ترین چالش مجمع نوشت‌افزار ایرانی باشد. تا امروز مجمع بخشی از تولیدکنندگان را با این طرح همراه کرده، اما احتمالاً لازم است قانونگذار دست‌به‌کار شود و قانون مالیات بر محصولاتی با طرح‌های خارجی را تصویب کند تا در نبود کپی‌رایت به نحوی استفاده از تصاویر کارتون‌های خارجی برای تولیدکنندگان داخلی هزینه داشته‌باشد و دست‌کم بین تولیدکننده‌ای که هزینه طراحی و استفاده از طرح‌های داخلی را پرداخت می‌کند با تولیدکننده‌ای که طرح‌هایش را کپی می‌کند، عدالت برقرار شود. نفی یا محدودیت قانونی استفاده از قهرمان‌های خارجی روی نوشت‌افزار ایرانی شاید به نظر منطقی و کارگشا نباشد یا دست‌کم در اقتصاد کشورمان به نتیجه مطلوب ختم نشود، اما تجربه نشان داده خیلی وقت‌ها یک قانون بعد از گذشت زمان به فرهنگ تبدیل‌شده و زمینه برای تغییر رویکردها فراهم‌شده‌است.
نوشت‌افزار، یک‌قلم از محصولات جنبی
ایران نوشت یک نقطه شروع است؛ شروع تولید و عرضه محصولات شخصیت محور بر اساس قهرمان‌های آشنای وطنی. تولیدکنندگان کالا در تمام جهان برای ایجاد ارتباط مؤثرتر با مشتری‌ها و بازاریابی دست به طراحی شخصیت می‌زنند، مثل طراحی از یک گاو که محصولات لبنی خاصی را تداعی می‌کند یا تصویر کودکی که یادآور محصولات بهداشتی کودکان است و هزاران مورد دیگر. در بسیاری موارد محصولات مصرفی خانواده‌ها و به‌خصوص کودکان و نوجوانان به تصویر قهرمانان داستانی برآمده از آثار سینمایی و انیمیشنی مزین می‌شوند که ما به‌عنوان محصولات جانبی می‌شناسیم. کارتون باب اسفنجی، داستان اسباب‌بازی و امثال آنها تولید می‌شود و همزمان با نمایش این آثار در سینماها یا تلویزیون‌های جهان، محصولاتی مانند حوله، مسواک، لیوان، روتختی و خیلی چیزهای دیگر به بازار می‌آید که تصویر قهرمانان این کارتون‌ها روی آنها نقش بسته‌است. نوشت‌افزار بخشی از این مجموعه محصولات است که در ایران به‌عنوان محصولات جنبی می‌شناسیم.
بنابراین نوشت‌افزار ایرانی با طرح‌های ایرانی، بخشی از یک مجموعه کالای مصرفی است که در اتصال بافرهنگ قرار دارد و لازم است با آثار داستانی ازجمله فیلم و پویانمایی و برنامه‌های عروسکی پشتیبانی شود.
تولیدکنندگان داخلی برای همراهی با برنامه نوشت‌افزار ایرانی به طرح‌هایی نیاز دارند که برای کودکان و نوجوانان معنادار و ارجاع‌دهنده‌باشند. یک طرح زمانی می‌تواند از میان انبوه طرح‌های موجود در بازار جذابیت ایجاد کند که معنایی در ذهن مخاطب کودک و نوجوان متبادر کند یا ذهن او را به یک داستان، ماجرا، فیلم، کارتون یا رویداد ارجاع بدهد. از این مجموعه به‌هم‌پیوسته از آثار هنری و محصولات مصرفی، ما در کشورمان صرفاً در تولید نوشت‌افزار بومی و ملی گام‌هایی برداشته و هنوز به موفقیت کامل هم نرسیده‌ایم و از همین‌جا پیداست که برای رسیدن به محصولات مصرفی فرهنگساز چه راه درازی در پیش داریم و چقدر اتصال بین پدیدآورندگان آثار هنری و نمایشی ازجمله انیمیشن‌سازان با سرمایه‌گذاران در بخش تولید اهمیت و ضرورت دارد.
سینماگران، هنرمندان نقاش، نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان و البته سازندگان برنامه‌های کودک تلویزیون از برنامه‌های زنده گرفته تا عروسکی و کارتونی می‌توانند به برنامه نوشت‌افزار ایرانی بپیوندند تا بچه‌ها بتوانند تصاویر شخصیت‌های محبوبشان را روی نوشت‌افزارشان داشته‌باشند، به‌شرط آن‌که فعالان اقتصادی به سرمایه‌گذاری در این بخش ترغیب شوند و بستر اقتصادی و قانونی برای تعاملاتی ازاین‌دست فراهم شود.
گفت‌وگو با محمد یقینی، مدیرعامل مجمع نوشت‌افزار ایرانی - اسلامی
تسخیر محصولات نوشت‌افزار توسط کاراکترهای آمریکایی
زمان زیادی نیست كه محمد یقینی به عنوان مدیرعامل مجمع نوشت‌افزار ایرانی - اسلامی انتخاب شده است؛ تقریبا دو ماه است كه او این مسؤولیت را برعهده گرفته اما از آنجا كه قبلا معاون راهبردی و دبیر هیات‌مدیره مجمع نوشت‌افزار ایرانی بوده و از كارآفرینان حوزه نوشت‌افزار است و نیز برای فارغ‌التحصیلی از رشته مدیریت بازرگانی كارشناسی ارشد دانشگاه امام‌صادق (ع) پایان‌نامه‌اش را با عنوان طراحی الگوی هویت برند نوشت‌افزار ایرانی نوشته، با زیر و بم ماجرا آشناست و هیچ به مدیرهای تازه‌واردی نمی‌ماند كه از مصاحبه پرهیز می‌كنند. با او درباره نمایشگاه ایران‌نوشت و برنامه‌های مجمع گفت‌وگو كرده‌ایم:
امسال با وجود شیوع ویروس كرونا، برگزاری نمایشگاه ایران‌نوشت چطور بود؟
شیوع ویروس كرونا باعث شد نمایشگاه ایران‌نوشت شبیه به سال‌های گذشته نباشد اما زمینه‌ای شد برای این‌كه نمایشگاه سراسری نوشت‌افزار را برای اولین‌بار راه‌اندازی كنیم و ۶۰۰ فروشگاه از سراسر كشور با ما همكاری كنند.
امسال وضعیت بازگشایی مدارس و شیوه آموزش تا همین روزها مبهم بود و والدین به خرید لوازم مدرسه كمتر از همیشه اهمیت دادند؛ در نتیجه بازار در این‌باره لطمه خورد؛ به‌خصوص بازار نوشت‌افزار كه وابستگی زیادی به بازگشایی مدارس دارد. در واقع كرونا عرضه و تقاضای نوشت‌افزار را تا یك‌سوم كاهش داد اما این آمار مربوط است به اواخر مرداد تا نیمه شهریور. بعد از آن‌كه بازگشایی مدارس جدی شد، بازار نوشت‌افزار هم رونق گرفت و برداشت ما این است كه شرایط رو به بهبود است.
بر چه اساس به این برداشت رسیده‌اید؟
استدلال این است كه با توجه به تجربه چهار ماه پایانی سال گذشته كه شیوع ویروس كرونا را داشتیم، مصرف نوشت‌افزار كاهش پیدا نكرده بود، چون آموزش بعد از یك دوره تعطیلی، ادامه داشت و بعد از آن‌كه آموزش غیرحضوری و مجازی پاگرفت، دوباره چرخ اقتصاد نوشت‌افزار هم به راه افتاد چون معلمان جای خالی مدارس را با تمرین و مشق پر كردند و نوشت‌افزار همچنان مصرف می‌شد. در نتیجه مجازی شدن آموزش، ارتباطی با بازار نوشت‌افزار ندارد و این بازار می‌تواند رونق بگیرد. فقط بی‌برنامگی باعث شد كه برخی با شرایط جدید هماهنگ نشوند.
نمایشگاه سراسری تجربه موفقی بود؟
برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی و سراسری سخت انجام شد اما اجازه ندادیم بازار نوشت‌افزار تعطیل شود. چه بسیار تولیدكنندگانی كه برای حفظ نیروی كار، تولید كرده و آنها را برای چنین روزی در انبار نگهداری كرده و به فروش ابتدای سال امیدوار بودند. جشنواره سراسری بهانه‌ای بود كه فروشگاه‌های نوشت‌افزار سراسر كشور به فروش تولیدات داخلی تشویق شوند. خوشبختانه ۶۰۰ فروشگاه در سراسر كشور به این برنامه پیوستند. فروشگاه تخصصی ایران‌نوشت، فروشگاه‌های خرده و عمده‌فروشی و نیز سامانه ایران‌نوشت در این طرح همكاری كردند تا هم كمكی به صنعت تولید نوشت‌افزار باشد و هم به مردم در سراسر كشور.
در كنار نمایشگاه ایران‌نوشت مطالعاتی برای طراحی محتوای بومی محصولات شخصیت‌محور كودكان و نوجوانان آغاز شده بود. این مطالعات به چه نتیجه‌ای رسیده است؟
تولید محصولات شخصیت‌محور بومی یكی از دغدغه‌های بسیار جدی ماست و مطالعات مفصلی در این‌باره داشته‌ایم كه شاید به زمان دیگری برای گفت‌وگو درباره‌اش نیاز داشته باشیم. به جز نوشت‌افزار، ۱۵ محصول دیگر در زمینه محصولات جانبی شناسایی كرده‌ایم و نیز هشت حوزه خدماتی كه زمینه‌سازی برای تولید محتوای بومی در تمام این زمینه‌ها نیازمند بسترسازی است. این دغدغه را بیرون از مجمع پیگیری می‌كنیم و مجموعه‌های مستقلی به این منظور فعالیت می‌كنند، مانند مجموعه‌های تجاری‌سازی آرش كه تقریبا همراه با مجمع نوشت‌افزار ایرانی - اسلامی كارش را آغاز كرده است. این مجموعه‌ها با متولیان امر مذاكره می‌كنند و در‌تلاشیم یك اكوسیستم محصولات فرهنگی با بازیگران جدی نیاز داریم. ازجمله به صندوق سرمایه‌گذاری، مشاركت سرمایه‌گذاران و سازندگان انیمیشن و همكاری صدا و سیما و سایر رسانه‌ها و نیز تسهیلات قانونی كه باید همه دست به دست هم بدهند تا اكوسیستم تولید محتوا براساس كاراكتر بومی شكل بگیرد.
نوشت‌افزار ایرانی بخشی از این اكوسیستم است؟
بله اما یك بخش تقریبا موفق كه به نتایج خوبی رسیده است. در حال حاضر حجم بازار محصولات كاراكترمحور صنایع فرهنگی ۳۵ هزار میلیارد تومان است كه از این میزان فقط ۵/۰ درصد به محتوای بومی اختصاص دارد كه از این ۵/۰ درصد، ۹۵ درصد نوشت افزار ایرانی است و بقیه بازار با محتوای خارجی اشباع شده است.
متاسفانه در این زمینه اوضاع تعریفی ندارد. آمایش معروفی در اغلب كشورها انجام می‌شود كه براساس آن ۱۰ كاراكتر محبوب كودكان هر كشور مشخص می‌شود. در بسیاری از كشورها از این ۱۰ كاراكتر چند كاراكتر ملی دیده می‌شود اما در كشور ما تمام این كاراكترهای محبوب آمریكایی است! در صورتی كه در برخی كشورهای اروپایی و آسیایی كه صنعت انیمیشن چندان قدرتمندی ندارند، حداقل یك كاراكتر بومی‌شان در فهرست ۱۰ كاراكتر محبوب بچه‌ها وجود دارد. در كشور ما هر دو سه سال یک‌بار یك كاراكتر بومی ظاهر می‌شود و به رتبه ۱۴ یا ۱۵ می‌رسد و چون حضورش تداوم پیدا نمی‌كند، به رتبه‌های بالاتر نمی‌رسد.
این بازار هم از نظر فرهنگی و هم اقتصادی بسیار مهم است اما متاسفانه نه مسؤولان در این‌باره توجیه هستند و نه ادبیات تئوری و اقتصادی آن را می‌شناسند و نه حتی فعالان اقتصادی. مساله این نیست كه مردم ما محتوا و كاراكتر ایرانی را نمی‌پسندند، اگر طراحی كاراكترهای ایرانی طبق اصول انجام بگیرد، كودكان با آنها ارتباط می‌گیرند چون برای بچه‌ها اهمیتی ندارد كه یك كاراكتر به كجای جهان تعلق دارد. درباره تجاری‌سازی محصولات با مشكلاتی متعدد روبه‌رو هستیم؛ از جمله مباحث ایجابی و اكوسیستمی كه بتواند از سالی هشت تا ۳۰ كاراكتر تولید كند، تولیدش به صورت مستمر و فزاینده صورت بگیرد، آن هم به صورت رقابتی، نه انحصاری تا در نهایت از این تعداد پنج كاراكتر محبوب بچه‌ها بشوند و بتوان روی آنها كار تجاری كرد. همچنین نیازمند قوانین لازم در این‌باره هستیم و همین‌طور سرمایه‌گذاری. خوشبختانه این عرصه كاملا قابلیت برگشت سرمایه دارد ولی باید حمایت‌هایی صورت بگیرد البته به‌صورت سلب آن هم بعد از شكل‌گیری اكوسیستم. درست مانند اتفاقی كه در بسیاری از كشورها درباره دخانیات رخ می‌دهد. مصرف دخانیات ممنوع نیست اما مالیات سنگینی دارد كه در بخش‌های فرهنگی هزینه می‌شود. امیدواریم بتوانیم همین شرایط را در كشورمان فراهم كنیم و بسترسازی در این‌باره یكی از دغدغه‌های جدی ماست.
سهم ایران‌نوشت از گردش مالی ۶۰۰۰ میلیارد تومانی نوشت‌افزار
براساس برآوردها از سال ۹۱ كه سهم بازار نوشت‌افزار ایرانی به خارجی ۱۰ به ۹۰ درصد بود، تقریبا تا ابتدای تابستان امسال به نسبت ۴۰ به ۶۰ رسیده و برآوردمان این است كه امسال با توجه به شیوع كرونا، به نسبت ۵۰ نزدیك شده باشد. البته آمار دقیق در این‌باره شاید اواخر آبان قابل استخراج باشد اما می‌دانیم تولیدكننده‌های خوب داخلی پا گرفته‌اند و محصول با‌كیفیت براساس خواست و نیاز مشتری ارائه می‌دهند و نیز بالا رفتن قیمت دلار و گران شدن نوشت‌افزار خارجی و تا حدی كاهش واردات در افزایش سهم نوشت‌افزار ایرانی از بازار نوشت‌افزار نقش داشته است.
منبع: روزنامه جام‌جم