نوشت‌افزار نیازمند نرم‌افزار فرهنگی
هر سال با حرکت روزشمار شهریورماه به سمت مهر و بالاگرفتن تب‌وتاب خرید نوشت‌افزار در کشور، هزاران طرح و رنگ از اقلام مورد نیاز دانش‌آموزان در ویترین و قفسه فروشگاه‌ها نقش می‌بندند؛ طرح‌هاو نقش‌هایی که با الهام از شخصیت‌ها و کاراکترهای انیمیشنی و مورد علاقه کودکان ساخته و عرضه می‌شوند و در بسیاری از موارد نیز فرصتی برای ورود قهرمانان خارجی و فرهنگ‌های بی‌هویت برای تسخیر اذهان کودکان و نوجوانان این مرز و بوم شده‌اند.
درواقع در پس طرح‌های رنگی و جذاب نقش‌بسته بر لوازم‌ا‌لتحریرها یا همان نوشت‌افزارها یک هدف و ایدئولوژی تبلیغاتی و فرهنگی نهفته که قابلیت الگوسازی و تعیین سبک زندگی دانش‌آموزان را دارد. اگرچه در سال‌های گذشته واردات زیاد لوازم‌التحریر خارجی موجب شده بود تا بازار این کالاها پر از محصولاتی باشد که نمادهای غیرایرانی و غیراسلامی در آنها دیده می‌شود اما با تلاش نهادهای فرهنگی در سال‌های اخیر این موضوع تا حد زیادی برطرف شده و اکنون سهم کالاهای ایرانی در بازار نوشت‌افزارها به بیش از ۶۰ درصد رسیده است. بااین‌حال برای اطلاع بیشتر از وضعیت این بازار، کمی و کاستی‌ها و لزوم توجه به آن با محمد یقینی، عضو هیات‌مدیره و مدیرعامل مجمع ایران‌نوشت به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
علت تاکید بر اهمیت نوشت‌افزارها چیست؟
نوشت‌افزارها از دو جنبه اهمیت دارند. یکی جنبه اقتصادی است. یعنی ایجاد اشتغال و جلوگیری از خروج ارز و یکی بحث ایرانی‌شدن و جنبه فرهنگی. به دلیل این‌که حداقل ۹ ماه یک دانش‌آموز با نوشت‌افزار خود سر و کار دارد، طبیعتا ارتباط ویژه‌ای با آن برقرار می‌کند و غالبا هم دنبال محتواهایی است که یک ارتباط قبلی با آن دارد و آن ارتباط را تثبیت می‌کند. اگر یک دانش‌آموز کاراکتری را در انیمیشن ببیند و دوستش داشته باشد وقتی نوشت‌افزار آن را می‌خرد باعث تثبیت آن در زبانش و تبدیل آن علائم و نمادها به یک تغییر نگرش و رفتار کودک منتهی می‌شود. به همین دلیل در سنین پایین مثل دوران ابتدایی این کاراکترها نقش یک دوست و الگو را برای آنها ایفا می‌کنند. از این رو نوشت‌افزارهای مورد استفاده دانش‌آموزان در کنار سایر محصولات فرهنگی که در جای خود مهم هستند، یک بخشی از مصرف فرهنگی کودک است و سبک زندگی او را به مرور تشکیل می‌دهد، چراکه هرکدام از این نمادها مجموعه‌ای از ایدئولوژی‌ها و مفاهیم را در بر دارند و وقتی که از یک علاقه‌مندی به مصرف تبدیل می‌شوند، از یک‌سری نماد به مرور در یک مسیر عمیق روی اعتقاد مخاطب خود اثر می‌گذارند. این نکته بسیار حیاتی و حائز اهمیت است. مسأله فقط کاراکتر ایرانی و خارجی نیست و مسأله دو ایدئولوژی متفاوت است.
سهم کالاهای ایرانی در بازار نوشت‌افزار چقدر است؟
ما از نظر ایران‌ساخت طی ۱۰ سال گذشته وضعیت بسیار خوبی پیدا کرده‌ایم و تقریبا از ۱۵ ــ ۱۰ درصدی که سهم نوشت‌افزار ایرانی در دهه ۹۰ بوده است اکنون به بیش از ۶۰درصد در حوزه محصولات کاغذی، خودکار، مداد، پاک‌کن، جامدادی و محصولات طلقی وضعیت نسبتا خوبی داریم و بخش زیادی از بازار از تولیدات داخلی تامین می‌شود، به غیر از محصولاتی که تولید آنها صرفه اقتصادی ندارد. البته در حوزه محتوایی وضعیت خیلی مناسبی نداریم، به این صورت که در ابتدای دهه ۹۰ سهم محتوای بومی و سالم صفر بوده است و حدود ۷۰ درصد محتوای ناسالم و معارض داشتیم و ۳۰درصد محتوای خنثی؛ اما اکنون نزدیک به ۱۰درصد محتوای بومی و سالم است، حدود ۵۰درصد محتوای خنثی و ۴۰ درصد نیز محتوای ناسالم داریم.
از نگاه شما برای ساماندهی ۴۰درصد محتوای ناسالم نوشت‌افزارها در بازار چه باید کرد؟
ما چون عضو کنوانسیون‌های رایت نیستیم تولیدکنندگان سراغ محتواهای خارجی که بسیار جذاب هستند و کسی نمی‌تواند منکر جذابیت آنها شود و به رایگان در اختیارشان است، می‌روند. در مقابل کاراکترها و محتواهای ایرانی هزینه‌هایی برای تولیدکننده دارد و صاحب انیمیشن و صاحب کاراکتر نمی‌تواند آن را رایگان در اختیار تولیدکننده قرار دهد.لذا تولیدکننده باید بین یک محتوای جذاب خارجی و یک محتوای متوسط ایرانی دست به انتخاب بزند. طبیعتا محتوای رایگان خارجی را انتخاب می‌کند. بنابراین ما باید بتوانیم با ایجاد سازوکارهای داخلی هزینه استفاده از محتوای خارجی را بالا ببریم. حتی ممکن است ممنوعیت ایجاد نکنیم اما عوارض ایجاد کنیم و از آن تولیدکننده‌ای که از محتوای خارجی استفاده می‌کند عوارض اخذ و به صاحب کاراکتر ایرانی داده شود و او نیز کاراکتر را رایگان یا به قیمت بسیار پایین در اختیار تولیدکننده قرار دهد. آن زمان است که این قضیه منطق پیدا می‌کند. در هیچ‌یک از کشورها تا این اندازه کاراکتر خارجی که به‌وفور در بازار ما یافت می‌شود وجود ندارد، چون هرکدام از آنها چندصدهزار دلار حق رایت دارد و کمتر از ۵درصد تولیدکنندگان می‌توانند این مبلغ را پرداخت و آن کالا را تولید کنند. لذا باید سازوکار اقتصادی این مسأله تنظیم شود.
گردش مالی تولید محصولات ایرانی نوشت‌افزارها چقدر است؟
در مجموع سهم نوشت‌افزار ایرانی بیش ۶۰درصد است. درواقع اکنون از ۲۵ تا ۳۰ همت بازار ۶۰درصد آن ساخت ایران است اما از نظر محتوا سهم‌مان به کمتر از ۱۰ درصد می‌رسد.
راهکارهای خودکفایی در حوزه نوشت‌افزار
مااگربتوانیم سهم‌مان رادربازارنوشت‌افزاربه۸۰درصد برسانیم نسبتا خودکفا محسوب می‌شویم.زیرا به‌دلیل حجم تنوع درحوزه نوشت‌افزارها خودکفایی صددرصدی وجود ندارد. اگر بخواهیم از ۶۰درصد کنونی به ۸۰درصد برسیم مسأله اصلی آن صادرات است. با کمک دستگاه‌های دیپلماسی اقتصادی و بازاریابی می‌توانیم به بازارهای منطقه راه پیدا کنیم. تولید بسیاری از محصولات با ورود به بازار بین‌المللی به‌صرفه می‌شود و منطق پیدا می‌کند و نه‌تنها حجم گردش میزان تولید کشور بیشتر می‌شود، بلکه به مرور سهم تولید داخل نیز افزایش پیدا می‌کند. متاسفانه درحال‌حاضر یکی از چالش‌های تولیدکنندگان بحث تخصیص ارز برای تامین مواد اولیه و همچنین ماشین‌آلات است. همچنین حجم میزان سرمایه‌گذاری و تسهیلات بانکی که در ۳ ــ ۲ سال گذشته حتی به بخش تولید هم نمی‌رسید. بسیاری از تولیدکنندگان هستند که اگر به آنها وام‌های بلندمدت داده شود می‌توانند میزان تولید خود را چندبرابر کنند.
زهرا حامدی - گروه جامعه