برای ترجمه‌های نازل غربی کاغذ یارانه‌ای اختصاص می‌دهند، اما برای نوشت‌افزار ایرانی نه!
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نوشت‌افزار ایرانی که توانسته در سال‌های اخیر پس از مواجهه با موانع و مشکلات ریز و درشت در سبد خانوار ایرانی جایی برای خود داشته باشد، در یک سال و نیم گذشته پس از شیوع ویروس کرونا با مشکلات جدی‌تری مواجه شده است؛ مشکلاتی که می‌تواند در آینده منجر به بن‌بست تولید شود. در همین مدت نیز برخی از کارگاه‌ها تعطیل شده و بخشی نیز با تعدیل نیرو مواجه بوده‌اند. فعالان بازار نوشت‌افزار دلیل اصلی رکود حاکم بر بازار را تعطیلی آموزش حضوری در مدارس و تمرکز بر آموزش مجازی می‌دانند. عمده مصرف‌کننده نوشت‌افزار در ایران دانش‌آموزان هستند که تعداد آنها حدود ۱۵ میلیون نفر تخمین زده شده است. در حالی که مدارس در دوران پساکرونا بیشتر به صورت مجازی دایر بوده، تولیدکنندگان برخی از اقلام نوشت‌افزار مانند کیف و جامدادی میزان تولید خود را تا صفر رسانده و دیگر تولیدکنندگان نیز با کاهش تولید مواجه بوده‌اند که میزان آن نسبت به سال گذشته، گاه حدود ۳۰ درصد کاهش داشته است.
طبق آمارهای اعلام شده، میزان عرضه و تقاضا نیز در بازار حدود ۷۰ درصد کاهش دارد. در چنین شرایطی تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند سرمایه خود را صرف کار دیگری کنند تا از خواب سرمایه خود در امان بمانند. در کنار رکود بازار، افزایش و نوسانات قیمت کاغذ به عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه در تولید نوشت‌افزار دایره کار را برای تولیدکنندگان محدود و محدودتر کرده است. در حالی که دولت برای برخی از اصناف مانند ناشران، کاغذ یارانه‌ای درنظر گرفته است، تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی از این موهبت محروم‌اند. دولت گذشته در سال ۹۸، پس از اولین پیش‌لرزه‌های قیمت کاغذ، آب پاکی را روی دست تولیدکنندگان نوشت‌افزار ریخت و به صراحت اعلام کرد که این دسته از تولیدکنندگان از این مزایا بی‌بهره‌اند. در همان ایام اما تخصیص ارز نیمایی برای واردات نوشت‌افزار لوکس و گران‌قیمت خبرساز شد.
نوشت‌افزار ایرانی که تازه شعله امید را در دل بسیاری برای رونق کالای فرهنگی ایرانی روشن کرده بود، در مواجهه با شرایط پیش رو با بیم و امید به آینده خود می‌نگرد. فرصت‌سوزی و در نظر نگرفتن یک سیاست روشن در قبال مدارس در دولت گذشته، یک بام و دو هوای دولت‌ها برای حمایت از کالای ایرانی، عدم اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از قریب به دو دهه و... از جمله مشکلاتی بوده که امروز تأثیر خود را بیش از گذشته نشان می‌دهد.
مجید صادقیان، مدیر برند مشکات، در گفت‌وگویی با تسنیم از اوضاع این روزهای بازار نوشت‌افزار و تأثیر مشکلات چند سال اخیر بر این صنعت نوپا گفت. گفت‌وگوی تسنیم با این تولیدکننده را می‌توانید در ادامه بخوانید:
*تسنیم: آقای صادقیان! معمولاً فصل تابستان گل کار تولیدکنندگان نوشت‌افزار و به اصطلاح شب عید آنها محسوب می‌شود، اما شرایط بازار حرف دیگری می‌زند. بنا بر آمار اعلام شده، عرضه و تقاضای نوشت‌افزار در این ایام سال حدود ۷۰ درصد نسبت به گذشته با کاهش مواجه بوده است. کمی درباره شرایط این روزهای بازار لوازم‌التحریر توضیح دهید. آیا شرایط امروز تنها منحصر به عدم بازگشایی مدارس است؟
چند معضل در حوزه لوازم‌التحریر وجود دارد که باید به آن توجه کرد که البته قبل از ورود به بحث، اشاره کنم که کرونا این معضلات را چندین برابر کرده است. نخست معضل فروش محصولات است؛ متأسفانه همکاران ما که دارند کالای ایرانی اسلامی تولید می‌کنند، در بازاریابی و فروش محصولات قوی عمل نکرده‌اند و این یک موضوع جدی است. قبل از کرونا هم این معضل وجود داشته و بارها نسبت به آن انتقاد داشته‌ایم. اصلاً فروش یک کار تولیدی را پیش می‌برد. تا فروش نباشد، تولید مفهومی ندارد.
معضل دیگری که در حوزه نوشت‌افزار می‌توان به آن اشاره کرد، این است که قیمت تمام شده دفاتر چینی و دفاتری که از طریق واردات در کشور توزیع می‌شود، پایین‌تر از قیمت دفتری است که ما داریم تولید می‌کنیم. به این معنی که اگر ما دفتر۶۰ برگ را پنج هزار و ۷۰۰ تومان در ایران تولید می‌کنیم، فروش دفاتر چینی پایین‌تر از این میزان و حدود پنج هزار و ۳۰۰ تومان است. بازار هم به دنبال سود است، خیلی متفاوت است که این دفتر را مشتری از من شش هزار و ۲۰۰ تومان بخرد یا دفتر چینی را پنج هزار و ۵۰۰ تومان تهیه کند.
واردات بی‌رویه تحت عناوین فرهنگی در حال انجام است؛ به این معنی که واردات دفتر انجام می‌شود، اما مبلغی را در گمرک پرداخت نمی‌کند.
*تسنیم: چطور ممکن است که کالایی وارد کشور شود، اما گمرک پرداخت نکند؟
من از این موضوع اطلاع کامل دارم. مثلاً یکی از کالاهایی که گمرک آن پایین است، کاغذ است. کاغذ یک کالای استراتژیک است و جزو نیازهای کشور محسوب می‌شود. کارخانه‌های داخلی نیز در این زمینه فعال نیستند و اگر کاغذی هم تولید می‌کنند، کیفیت خوبی ندارد و حجم تولیدشان پایین است. در واقع نسبت به قیمتی که عرضه می‌کنند، کیفیت خوبی ندارند. الآن قیمت کاغذ مازندران که در بازار عرضه می‌شود، با قیمت کاغذ درجه یک چینی تفاوت چندانی ندارد، اما کیفیتش به مراتب پایین‌تر است؛ به همین دلیل در بازار خیلی موفق نیست.
ما چون در بازار داخلی کاغذ نداریم، تعرفه واردات کاغذ پایین است. حالا عده‌ای در این میان، دفتر را با تعرفه کاغذ وارد کشور می‌کنند. نکته اینجاست که متأسفانه تمام طرح‌هایی که روی دفاتر وارداتی است، رنگ و بویی از فرهنگ ما ندارد و حتی طرح‌های معمولی هم نیست. بر روی اکثر این اقلام تصاویری از شخصیت‌های خارجی نقش بسته و بُعد فرهنگی مخربی دارند.
معضل بعدی این است که موضوع دفاتر ایرانی اسلامی و محصولات این حوزه هنوز جا نیفتاده است. این نظر من است. ما تنها در بازار دفتر و کلاسور یک مقداری موفق عمل کرده‌ایم، اما در سایر اقلام اینطور نیست. در برخی از اقلام به تولید با سطح کیفی معمولی بسنده کرده‌ایم؛ لذا جذابیتی برای مشتری ندارد که از این اقلام خرید کند. مثلاً ما در حوزه تولید مدادرنگی کارنامه قابل قبولی نداریم.
در این میان هم دولت کم گذاشته و هم تولیدکنندگان. ما به تولید بخشی از اقلام در بازار نوشت‌افزار بسنده کرده‌ایم. مثلاً تنها به تولید دفتر و کلاسور اکتفا کرده‌ایم؛ در حالی که این اقلام تنها بخش کوچکی از بازار نوشت‌افزار را تشکیل می‌دهد. لوازم‌التحریر بیش از ۳۰۰ قلم موضوعی دارد که ما هنوز وارد آن نشده‌ایم. 
*تسنیم: به طرح‌های غربی روی جلد دفاتر وارداتی اشاره کردید. یکی از معضلات جدی امروز بازار نوشت‌افزار ایرانی کمبود طرح مناسب و عدم فعالیت قوی در این حوزه است. این در حالی است که برخی از چاپخانه‌های داخلی نیز علی‌رغم مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، اقدام به چاپ جلد دفاتر با طرح‌های غربی می‌کنند. به نظر شما به عنوان یک تولیدکننده، چرا مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه اجرایی نشده است؟ چه موانعی وجود دارد و این موضوع چه تأثیری بر میزان تولید و عرضه نوشت‌افزار ایرانی گذاشته است؟
تولیدکنندگان ایران‌نوشت اصلاً از طرح خارجی استفاده نمی‌کنند، اما این روند در بازار دیده می‌شود. این امر نشأت گرفته از چند دلیل است؛ نخست آنکه طرح‌های غربی مانند سیندرلا به وفور و با کیفیت بسیار خوب در اینترنت عرضه می‌شود. تولیدکننده با پنج دقیقه صرف وقت می‌تواند این طرح را تهیه و در تولید اقلام خود استفاده کند. اما اگر بخواهد همین طرح را تصویرگری کرده و یک طرح ایرانی اسلامی ارائه دهد، اولاً هزینه دارد و ثانیاً کاراکترهای جذابی در دست ندارد. ما کاراکترهای محدودی مانند مل‌مل داریم. مدتی صدا و سیما روی این‌ها کار کرده است، اما امروز کاراکتر ایرانی که در ذهن بچه‌ها جا گرفته باشد و به واسطه آن بخواهند محصولات نوشت‌افزار ایرانی را بخرند، نداریم.
نکته دیگر که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد، تولید این طرح‌ها است. اگر بخواهیم طرحی را تولید و نقاشی دیجیتال کنیم، بیش از سه میلیون تومان باید برای هر یک از آنها هزینه صرف کنیم. معلوم است که بازار به جای اینکه هزینه بدهد، به سراغ استفاده از طرح‌هایی می‌رود که با کمترین هزینه ممکن در اینترنت در دسترس است.
در حال حاضر مجموعه مشکات بیش از ۱۶۰ طرح جلد دارد، از این میزان حدود ۷۰ طرح ایرانی اسلامی و مابقی طرح‌های کلاسیک است. تهیه این ۷۰ طرح برای ما به قیمت زیادی تمام شده است؛ شاید حدود ۵۰ میلیون تومان تاکنون برای این موضوع پرداخت کرده‌ایم که البته این رقم، مربوط به سال‌های گذشته است و اگر بخواهیم امسال این حجم طراحی کنیم، حدود ۲۰۰ میلیون تومان باید برای این موضوع هزینه کنیم؛ به همین دلیل بازار برنمی‌تابد که از طرح ایرانی اسلامی استفاده کند.
در کنار این مسائل، باید به محدود بودن طرح‌ها نیز اشاره کرد. این سبب می‌شود که ما در بازار رقابت از دیگران جا بمانیم. طرح خارجی که عرضه می‌شود، تمام کالاهای مربوط به کودکان را با این شکل و سیاق تولید می‌کند؛ از ملحفه و قاشق و چنگال گرفته تا کیف و لوازم اتاق خواب، اما ما در طرح‌های ایرانی چنین چیزی را شاهد نیستیم.
*تسنیم: رهبر معظم انقلاب در سال‌های اخیر بارها بر حمایت از تولید داخل تأکید کرده‌اند. حتی در دیدار با اعضای هیئت دولت سابق نسبت به سنگ‌اندازی‌ها تذکر دادند. به عنوان یک تولیدکننده که سال‌ها است در این حوزه فعالیت می‌کنید و دغدغه کار فرهنگی دارید، حمایت‌های دولت‌های قبل از نوشت‌افزار ایرانی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
متأُسفانه در دولت قبل اقبال خاصی نسبت به نوشت‌افزار ایرانی اسلامی وجود نداشت. مثلاً ما وقتی برای شرکت در جایزه فیروزه که مختص کالاهای فرهنگی ایرانی است، اقدام می‌کردیم، برخی از مسئولان با طرح‌های ایرانی اسلامی مخالفت می‌کردند. مثلاً در مواجهه با لوازم‌التحریری که با طرح شهدا تولید شده بود، مخالفت می‌کردند و می‌گفتند که جنگ تمام شده و تا کی قرار است طول بکشد؟! مسئولان در دولت قبلی هم سنگ‌اندازی کردند و هم ایده‌ای برای حمایت از این جریان نداشتند.
*تسنیم: در حال حاضر تیم دولت جدید در وزارتخانه‌های ارشاد و صمت مستقر شده و شروع به کار کرده‌اند. به نظر شما مهمترین مسائلی را که می‌توانند در این مسیر حل کنند تا به رونق تولید نوشت‌افزار کمک کنند، چیست؟
در درجه نخست، تولیدکنندگان لوازم‌التحریر ایرانی اسلامی باید قدمی فراتر بردارند، وارد تولید در حوزه‌ها و اقلام مختلف شوند و تنها به تولید کالاهایی چون دفتر بسنده نکنند. موضوع دیگر، کاراکترسازی است؛ به خصوص برای بچه‌های گروه سنی «الف» و «ب» این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است. کاراکتر هم جا نمی‌افتد، مگر اینکه صدا و سیما وارد این حوزه شود. هزینه جا افتادن یک کاراکتر در کشور خیلی زیاد است. باید تیمی برای کاراکترسازی تشکیل شود، صدا و سیما، وزارت ارشاد و سایر نهادها حمایت کنند تا این کاراکتر در بین بچه‌ها جا بیفتد. وقتی این موضوع حل شد، موضوع فروش نیز خود به خود حل می‌شود.
موضوع سوم؛ کاغذ است. وقتی کاغذ در کشور ما از یک ماه گذشته تا امروز نوسان شدیدی داشته، تولیدکننده برای تولید خود با موانع جدی روبرو خواهد شد. سال گذشته کاغذ بندی ۳۲۰ هزار تومان بوده است، امروز کاغذ حدود ۶۴۰ هزار تومان است. قیمت کاغذ از یک و نیم ماه گذشته تا امروز، حدود ۱۰۰ هزار تومان پایین و بالا شده است. منِ تولیدکننده که دغدغه فرهنگی دارم، دغدغه اقتصادی هم دارم. کسی که وارد بحث تولید می‌شود، به خاطر بُعد اقتصادی ماجراست. دوستانی که امسال دفتر تولید کرده‌اند، با پول فروش دفاترشان نمی‌توانند بروند کاغذ بخرند و جای آن بگذارند.
معضل کاغذ برای تولیدکنندگان نوشت‌افزار ایرانی جدی است، حالا در این میان که کاغذ یک معضل اساسی است، ارشاد به چه کتاب‌هایی مجوز نشر می‌دهد؟ به بی‌کیفیت‌ترین ترجمه‌ها از بدترین رمان‌های خارجی مجوز نشر داده می‌شود، هرکدام با ۳۰۰ صفحه، ۵۰۰ صفحه منتشر می‌شود و بعد ناشر با چاپ همین کتاب‌ها، از کاغذ دولتی استفاده می‌کند. کاغذ دولتی ۱۸۰ هزار تومان است. بعد لوازم‌التحریر ایرانی اسلامی باید از کاغذ ۶۴۰ هزار تومانی استفاده کند! قطعاً با ادامه چنین روندی ما موفق نخواهیم بود؛ یعنی تولیدکننده لوازم‌التحریر ایرانی حدود چهار برابر باید کاغذ تهیه کند. این در حالی است که لوازم‌التحریر یک کالای استراتژیک است. فرزندان ما در طول یک سال در سنین کودکی و نوجوانی با این اقلام سر و کار دارد، اما ما هنوز سرمایه‌گذاری برای این حوزه نداریم. تا امروز یک نفر در کشور برای تولید دفتر و نوشت‌افزار، کاغذ یارانه‌ای استفاده نکرده است.
بازار کتاب پر است از ترجمه‌های سخیف از کتاب‌های خارجی. من خودم به عنوان ناشر هم فعال هستم، اوضاع واقعاً اسفناک است. ما برای چاپ و تولید کتاب‌هایی که برای ذهن نوجوان مخرب است، کاغذ یارانه‌ای پرداخت می‌کنیم، اما برای نوشت‌افزار ایرانی اسلامی خیر! اینکه می‌گویم ارشاد هیچ قدمی برنداشته و سنگ‌اندازی کرده، اینجا است.
دولت اگر می‌خواهد بحث تولید نوشت‌افزار شدت بیشتری بگیرد و اقبال عمومی‌تری داشته باشد، باید در این زمینه مسیر را هموار کند. تقویت تولید داخلی کاغذ و شکسته شدن قیمت‌های این بخش، از جمله اقدامات ضروری است که دولت باید به آن توجه داشته باشد. در غیر این صورت، هر سال لوازم‌التحریر ایرانی اسلامی اوضاع بدتری خواهد داشت و نقاهت این بیمار بیشتر خواهد شد؛ به خصوص اینکه آموزش‌ها دارد کم‌کم به سمت استفاده از فضای مجازی نیز پیش می‌رود.
تمام تولیدکنندگان و فعالان بازار نوشت‌افزار ایرانی اسلامی دغدغه فرهنگی دارند که وارد این حوزه شده و اقدام به تولید کرده‌اند. دفتر را با زیر ۱۰ درصد سود می‌فروشند؛ چون دغدغه فرهنگی دارند. با توجه به رشد قیمت‌ها به لحاظ اقتصادی دارند ضرر می‌کنند. همه این افراد می‌توانند به راحتی دفتر خارجی بخرند و با چک دو سه ماهه مبلغ را بعداً پرداخت کنند. اما این فعالان می‌روند کاغذ را به صورت نقدی می‌خرند و بعد هزینه‌های چاپ، ترابری، بسته‌بندی را فقط برای دلشان پرداخت می‌کنند.
با توجه به رقابتی که بین تولیدکننده نوشت‌افزار ایرانی و خارجی وجود دارد، به لحاظ اقتصادی چیزی عاید و حاصل تولیدکننده داخلی نمی‌شود. این تولیدکنندگان برای دلشان کار می‌کنند، اما در این کشور با این همه نهاد عریض و طویل فرهنگی هیچ کدام اقدام نکرده‌اند تا بخشی از موانع را برطرف کنند. برخی از نهادها برای پخش در برنامه‌های فرهنگی خود اقدام به خرید دفتر چینی کرده‌اند!!