انیمیشن‌ها؛ ابزاری که روح کودکان را تسخیر می‌کند
کارتون‌ها و انیمیشن‌ها به سبب فضای زیبای بصری و مهم‌تر از آن، توانایی نفوذ به دنیای ذهنی کودکان، از قدرت بی‌نظیری برخوردارند
انیمیشن‌ها شاید در ظاهر فقط یک ابزار سرگرمی به نظر برسند اما با توجه به ماهیت و قدرت جادویی خود می‌توانند تجربیات مختلفی را پیش‌روی کودکان قرار دهند که به همین سبب نیز در دنیای امروز ساخت آثار فاخر ایرانی بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
گروه زندگی: کارتون‌ها و انیمیشن‌ها به سبب فضای زیبای بصری و مهم‌تر از آن، توانایی نفوذ به دنیای ذهنی کودکان، از قدرت بی‌نظیری برخوردارند که نه‌تنها در لحظه می‌توانند کودک را تماماً غرق در خود کنند، بلکه اثرات بلندمدتی بر روان کودکان می‌گذارند. از طرفی با توجه به اینکه نسل امروز زمان زیادی را پای تلویزیون می‌گذراند، عملاً اثرات بیش از اندازه کارتون‌ها و انیمیشن‌ها بر روان کودکان و حتی شکل‌گیری شخصیت آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است؛ چه بسا که با چنین شرایطی وجود آثار فاخر و هدف‌مند در راستای تربیت کودکان و آموزش مهارت‌های زندگی برای این نسل بسیار ضروری است. ضرورتی که به نظر می‌رسد هنوز هم تا ایده‌آل‌های آن فاصله زیادی داریم. هم‌زمان با روز جهانی انیمیشن می‌خواهیم نگاهی داشته باشیم به دنیای انیمیشن‌ها، نقش آن‌ها بر تربیت کودکان و البته آنچه که امروزه در تولیدات خود به آن نیازمندیم.
انیمیشن یعنی تجربه یک زندگی خیالی
قاعدتاً فاکتورهای متعددی در تربیت کودکان نقش دارند و قرار نیست نسبت به تأثیر کارتون و انیمیشن در رشد فکری و شخصیتی کودکان مبالغه کنیم اما از طرفی هم نمی‌توانیم منکر اثرات مؤثر یا مخرب انیمیشن‌ها بر روان کودکان شویم؛ اما مگر انیمیشن‌ها چه ویژگی‌هایی دارند که تا این حد می‌توانند در روند تربیتی فرزندان ما ایفای نقش کنند؟ مریم شفیع‌زاده کارشناس ارشد روانشناسی و مربی فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان توضیح می‌دهد: «ماهیت انیمیشن به شکلی است که با جادوی رنگ، صدا و حرکت، شرایطی را به وجود می‌آورد که بچه‌ها یک زندگی را به‌صورت خیالی و تصویری تجربه کرده و با هر آنچه در انیمیشن دیده می‌شود، همزاد پنداری می‌کنند؛ همراه با شخصیت‌های آن، خوشحال می‌شوند، مبارزه می‌کنند، گریان و حتی بیمار می‌شوند و این یعنی تجربه تمام احساسات جاری در زندگی فقط با دیدن یک انیمیشن! حالا هر چقدر یک انیمیشن به دنیای بچه‌ها نزدیک‌تر باشد و ضمن پرداختن به موضوعات مختلف پیرامون کودکان، دنیا را از زاویه دید آن‌ها نگاه کند، درنتیجه تأثیرگذاری بیشتری دارد و بچه‌های ما را بیشتر به تسخیر خود در می‌آورد، طوری که هیچ ابزار دیگری نمی‌تواند این کار را انجام دهد.» او ادامه می‌دهد: «حالا با چنین شرایطی و با توجه به اینکه امروزه کودکان ما به شکل بسیار وسیع‌تری با سوشال مدیا درگیر هستند، اگر نتوانیم برای کودکانمان، خوراک درستی تهیه کنیم، همین جادو بسیار آسیب‌زننده خواهد بود و در چنین جایی است که لزوم ساخت آثاری جذاب و اثرگذار، خودش را نشان می‌دهد.»
راز موفقیت انیمیشن های خارجی
به‌رغم آثار غیر قابل انکار انیمیشن‌ها در رشد فکری و تربیتی کودکان، متأسفانه در حال حاضر، این انیمیشن‌های خارجی هستند که گوی سبقت را ربوده و شاید اصلاً نتوان استقبال از آن‌ها را با آثار داخلی مقایسه کرد. مثلاً در میانه تابستان بود که طبق آمار رسمی سایت آپارات، به ترتیب انیمیشن‌های «باب اسفنجی»، «مرد عنکبوتی»، «دختر کفشدوزکی»، «کوکو ملون» و «سگ‌های نگهبان» رکورد بیشترین جست‌وجو را به خود اختصاص داده بودند که این به معنای یک خلأ بزرگ در جذب مخاطب است و آن نیز از کم‌کاری‌های حوزه کودک از جمله ساخت انیمیشن‌های جذاب ناشی می‌شود. کارشناس روانشناسی دررابطه‌با چرایی جذابیت انیمیشن‌های خارجی و راز موفقیت آن‌ها می‌گوید: «چندین فاکتور در موفقیت انیمیشن‌های خارجی تأثیرگذار است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها به کیفیت ساخت آثار و جاذبه‌های بصری برمی‌گردد اما مهم‌تر اینکه، در انیمیشن‌های پرطرف‌دار خارجی، شناخت کودک و نوجوان به‌درستی اتفاق افتاده و علاقه‌مندی‌ها، سلیقه‌ها و نیازها به‌درستی بررسی شده، بهطوریکه با تماشای پویانمایی‌های خارجی به عینه می‌بینیم دغدغه کودک و نوجوان به‌طور کامل موردتوجه قرار گرفته و به آن پرداخته شده که این نیز نشان از حضور یک تیم روانشناسی قدرتمند در پشت آثار موفق دارد.» شفیع‌زاده اضافه می‌کند: «به‌واقع در این انیمیشن ها، از زاویه دید کودک به ماجرا نگاه می‌شود، بهطوریکه وقتی کودک در حال دیدن یک سکانس است و سکانس بعد را در ذهنش تصور می‌کند، درست مشابه همان تصور، اتفاق می‌افتد که این یعنی فهم درست دنیای کودک و جذب حداکثری آن‌ها؛ اتفاقی که متأسفانه در اکثر انیمیشن‌ها ایرانی شاهد آن نیستیم.»
روحیه نصحیت‌گری و ناکامی آثار ایرانی
با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد برای جذب حداکثری کودکان به انیمیشن‌های داخلی و اثرگذاری هرچه بیشتر روی آن‌ها، قبل از هر چیز باید بتوانیم دروازه‌های ورود به دنیای کودکان را پیدا و آن را در آثار خود پیاده کنیم. این روان‌شناس با اشاره به یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انیمیشن‌های داخلی که بیشتر حس دافعه ایجاد می‌کنند تا جاذبه، می‌گوید: «درحالی‌که نسبت به درک کامل کودکان و ورود به دنیای آن‌ها تأکید داریم اما متأسفانه در انیمیشن‌های ایرانی، بیش از هر چیز شاهد روحیه نصیحت‌گر بزرگسالانه هستیم و انگار تولیدکنندگان انیمیشن‌ها یا هر محصول فرهنگی دیگر نمی‌توانند خودشان را از این ویژگی رها کرده و ناخودآگاه در این مسیر افتاده‌اند که این مسیر نیز با زاویه دید کودک و نوجوان همخوانی ندارد. مثلاً برخلاف انیمیشن‌های خارجی که کودک می‌تواند سکانس بعدی را در ذهنش تصور کند، سکانس‌ها، متناسب با تصور ذهنی کودک شکل نمی‌گیرند و در عوض آنچه که به صلاح کودک است، اتفاق می‌افتد که به اعتقاد بنده، این موضوع اصلی‌ترین علت عدم جذب کودکان است.» او ادامه می‌دهد: «متأسفانه ما شناخت کافی از دنیای کودک و نوجوان نداریم و خیلی زود و بدون بررسی تمام جوانب و مشاوره با تیم‌های روانشناسی به سراغ ساخت آثار می‌رویم که درنهایت شاید اثری خوش رنگ و لعاب داشته باشیم اما بدون آن نگرش کودکانه نمی‌توانیم جاذب عمل کنیم.»
و ایران خالق اولین انیمیشن دنیا!
جدای از بحث کیفیت، از میزان تولید انیمیشن نیز نباید غافل شد. گرچه در دهه ۹۰ تا به امروز، به طور میانگین سالی یک انیمشین به نسبت موفق، روی پرده سینما رفته و انیمشین‌هایی با تراز کیفی مختلف در قاب تلویزیون نقش بسته، بهطوریکه زهرا مفاخر مدیر طرح و برنامه مرکز صبا، از ساخت ۲۰ ساعت انیمیشن طی هر ماه خبر می‌دهد اما با تمام این احوال، شواهد نشان می‌دهد این سطح از تولید چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی نتوانسته پاسخگوی نیاز کودکان باشد، چه‌بسا که برای اغنای حوزه کودک، به مجموعه‌ای از آثار هدف‌مند، موفق و دنباله‌دار نیاز است. جالب است بدانید، در حالی امروز از ضعف‌ها و کوتاهی‌های انیمیشن‌سازی در کشور صحبت می‌کنیم که ایران به‌عنوان مهد فرهنگ و تمدن همواره در این زمینه‌ها پیشتاز بوده و حتی اسناد تاریخی نشان از این دارد که اولین و ابتدایی‌ترین انیمیشن جهان، ۵ هزار سال پیش در شهر سوخته ساخته شده است، اما به‌هرحال عمر انیمیشن‌سازی به سبک امروزی حدوداً به ۳۰ سال می‌رسد و برای دسترسی به ایده‌آل‌ها در این زمینه، نیاز به تلاش حداکثری فعالان حوزه انیمیشن و جهشی جدی احساس می‌شود.